Do najbardziej prze³omowych momentów w ponurej historii komunizmu nale¿a³ rok 1956, gdy – w trzy lata po ¶mierci Stalina – dokona³o siê rozliczenie z epok± pañstwowego terroru, którego skala przerasta³a wszystko co najstraszniejsze wydarzy³o siê dot±d w dziejach ¶wiata. Dok³adnie pó³ wieku temu, w lutym 1956 roku podczas XX zjazdu Komunistycznej Partii Zwi±zku Sowieckiego, jej szef Nikita Chruszczow oskar¿y³ Stalina o zbrodnie przeciwko mieszkañcom ZSRS, w tym przede wszystkim przeciwko sowieckim komunistom.
Zjazd trwa³ prawie dwa tygodnie, wyg³oszono wiele nudnych referatów, równie¿ dyskusja, w której uczestniczyli przedstawiciele partii komunistycznych z ca³ego ¶wiata, nie wnios³a niczego nowego do mocno zwietrza³ej ju¿ doktryny. Nieoczekiwanie na nocnym posiedzeniu w przeddzieñ zamkniêcia zjazdu, Chruszczow wyg³osi³ niezapowiedziany referat, ca³kowicie odmienny od tego, którym otworzy³ zjazdowe obrady. W tym drugim referacie, trwaj±cym cztery i pó³ godziny, Chruszczow przedstawi³ liczne zbrodnie Stalina: sowieckie ludobójstwo, zag³adê ca³ych narodów, czystki, w których wymordowano komunistycznych aparatczyków, tortury powszechnie stosowane przez NKWD, bestialstwo ³agrów i okrucieñstwo systemu prawnego. Wprawdzie Chruszczow chcia³ przekonaæ s³uchaczy, ¿e za zbrodnie odpowiada Stalin, a nie komunistyczna partia, to jednak szok wywo³any jego wyst±pieniem spowodowa³ lawinê krytyk pod adresem ca³ego sowieckiego systemu.
Referat Chruszczowa, powielany i t³umaczony na wiele jêzyków, przez kilka tygodni kolportowano w ZSRS i w krajach satelickich. Z Polski tekst ten przenikn±³ na Zachód, gdzie wywo³a³ sensacjê w mediach i pop³och w¶ród popieraj±cych komunizm intelektualistów. Jednak Sowieci szybko uznali, ¿e Chruszczow posun±³ siê za daleko, a jego krytyka przesz³o¶ci doprowadzi do wyst±pieñ przeciwko komunistycznej w³adzy. Tekst referatu pospiesznie wycofano z publicznego obiegu, a nied³ugo pó¼niej zaczêto wrêcz twierdziæ, ¿e nigdy nie zosta³ wyg³oszony. Ostatecznie referat znany by³ tylko na Zachodzie, podczas gdy za ¿elazn± kurtyn± pozostawa³ publikacj± zakazan±. Musia³o up³yn±æ ponad 30 lat aby – ju¿ za Gorbaczowa – Zwi±zek Sowiecki przyzna³, ¿e tzw. tajny referat Chruszczowa rzeczywi¶cie zosta³ wyg³oszony.
XX zjazd KPZS mia³ istotne znaczenie dla Polski nie dlatego, ¿e Chruszczow w¶ród wielu zbrodni Stalina wymieni³ te¿ wymordowanie ca³ego kierownictwa Komunistycznej Partii Polski. Wa¿niejszy by³ fakt, ¿e na czele polskiej delegacji sta³ Boles³aw Bierut, sprzeciwiaj±cy siê destalinizacji i usi³uj±cy utrzymaæ w Polsce system terroru. Bierut sta³ siê dla Sowietów niewygodny i ze zjazdu ju¿ nie wróci³: zmar³ rzekomo na zapalenie p³uc i do Warszawy przyjecha³ w ¿elaznej trumnie. ¦mieræ sowieckiego namiestnika umo¿liwi³a w Polsce polityczn± odwil¿, której pierwszym objawem by³a amnestia m. in. dla wiêzionych ¿o³nierzy AK. Wiosna 1956 roku zapocz±tkowa³a rozliczenia z polskim stalinizmem, a ich najbardziej dramatycznym epizodem sta³ siê bunt poznañskich robotników w czerwcu 1956 roku. W kilka miesiêcy pó¼niej W³adys³aw Gomu³ka zdo³a³ oszukaæ wiêkszo¶æ spo³eczeñstwa i nie dopu¶ci³ do wybuchu antykomunistycznego powstania, do jakiego na prze³omie pa¼dziernika i listopada dosz³o na Wêgrzech.
Kraków te¿ prze¿ywa³ antystalinowsk± odwil¿, a w ruchu na rzecz demokratyzacji przodowali krakowscy studenci i robotnicy Huty im. Lenina. W krakowskim Parku Strzeleckim rozebrano wówczas pomnik, przedstawiaj±cy Lenina i Stalina, siedz±cych na parkowej ³awce. A w Nowej Hucie ostatecznie zarzucono pomys³ budowy miniatury warszawskiego Pa³acu Kultury i Nauki, który ju¿ wkrótce mia³ stan±æ na po³udniowej ¶cianie Placu Centralnego. Mo¿na powiedzieæ, ¿e w Krakowie wiosenna odwil¿ zd±¿y³a na czas.
Ryszard Terlecki
Ten serwis u¿ywa cookies i podobnych technologii (brak zmiany ustawienia przegl±darki oznacza zgodê na to)Prezentowane na stronie internetowej informacje stanowi± tylko czê¶æ materia³ów, które w ca³o¶ci znale¼æ mo¿na w wersji drukowanej "G³osu - Tygodnika Nowohuckiego".
