Żniwny trud
Dodane przez Administrator dnia 23/08/2012 18:29:56
Minęła już połowa sierpnia. Ostatni spóźnialscy zbierają coroczne plony zbóż. Gdzieś na drodze jeszcze można spotkać kombajn. Kończą się tegoroczne żniwa a powszechne użycie sprzętu mechanicznego sprawia, że są one coraz krótsze. Wystarczy tylko trochę podsuszyć zebrane ziarna i sprzedać do dużych magazynów zbożowych, skąd trafią albo do młynów albo na pole, by dać początek nowym zasiewom. Jak to wyglądało w pradziejach?
Człowiek i zboże są już związani ze sobą około 10 000 lat. Początkowo, w czasach gdy ludzkość żywiła się tym co nazbierała bądź upolowała, nasiona zbóż czyli ziarna stanowiły tylko niewielką część jadłospisu. Około 8 lub 9 tysiąclecia p.n.e. na Bliskim Wschodzie nauczono się uprawiać te rośliny. Zadecydował pewnie o tym przypadek. Rozsypane ziarno, które trafiło do gleby zaczęło rosnąć. Jednak plon z niewielkiej garści zboża był mały. Postanowiono zasiewać większe areały. Stopniowo ta umiejętność przeniosła się z Bliskiego Wschodu na Bałkany a następnie poprzez tereny naddunajskie dotarła aż na żyzne gleby podkrakowskie. Przynieśli ją pierwsi rolnicy zasiedlający nowe, jeszcze nieuprawiane ziemie. Zastali oni nieodlesione, nieprzygotowane do zasiewu obszary. Musieli wykonać ciężką, wyczerpującą pracę polegającą na wykarczowaniu i wypaleniu fragmentu lasu aby uzyskać dużą polanę (czasami kilka) na której można było zasiać przyniesione ze sobą zboże. Jakich wówczas narzędzi używali żniwiarze? Były to sierpy, jednak nieco różniące od tych do niedawna używanych, wykonanych z żelaza. Najlepszym materiałem, do ich budowy, jakim wtedy dysponowano, był krzemień a właściwie jego niewielkie fragmenty, które osadzano w drewniane oprawy (np. taki jak widoczny na fotografii). Do wykoszenia leśnych poletek, tak wykonanym sierpem, potrzebowano wielu dni. Zgromadzone wówczas zboże pozwalało przetrwać ludziom najtrudniejsze zimowe miesiące. Do dziś, z tamtych czasów, zachowały się tzw. nieckowate żarna kamienne używane do mielenia. Jednak nie całe przechowywane ziarna przeznaczano na pokarm. Pewną ich cześć odkładano do zasiewów. Jakie zboża były wówczas uprawiane? Przede wszystkim pszenica o dwóch podstawowych odmianach: płaskurka i samopsza oraz jęczmień i proso. Wysiewane wtedy zboża miały o wiele mniejszą wydajność niż dzisiaj. Kłosy pszenicy zawierały mniej ziaren co zmuszało do uprawy większego areału. Dużym minusem było także stopniowe wyjaławianie gleby, co powodowało coraz niższe plony a z czasem konieczność przenoszenia pól na inne jeszcze nie wykarczowane miejsca.
Przez następne stulecia ułatwiano sobie uprawę stosując np. zaprzęgi wołów do cięższych prac. Około 4 tys. lat temu sierp z ostrzem krzemiennym zastąpiono sierpem, wytworzonym z nowego, lepszego materiału-brązu, który był wydajniejszy od swojego poprzednika. Do wykoszenia obszaru o powierzchni ok. 50 m2 potrzebowano niewiele ponad godzinę czasu. Kolejnym materiałem użytym do konstrukcji sierpa było żelazo. Ten surowiec dobrze wykorzystywali m.in. Celtowie produkując wiele narzędzi rolniczych takich sierpy, półkoski oraz radła a nawet dwukołową żniwiarkę.
Sierp jeszcze przez wiele stuleci był podstawowym narzędziem żniwnym. W XIX wieku zaczęto produkować coraz więcej narzędzi mechanicznych a wiek XX ostatecznie skończył wielotysięczną historię sierpa, począwszy od krzemiennego a zakończywszy na żelaznym.
Janusz Bober
Foto: autor