ZAŁOŻENIE PARKOWE W BRANICACH
Dodane przez Administrator dnia 10/05/2012 19:23:33
Skwer, ogród, park - zieleń. Każdy z nas lubi spędzać wolny czas na łonie natury, która koi duszę, raduje serce i cieszy oczy. Dobroczynny wpływ przyrody doceniali też nasi przodkowie. Otaczali swoje domy ogrodami, a dwory i pałace parkami. Wiele z tych dworskich założeń przetrwało, w lepszym lub gorszym stanie do dziś, pozwalając tym samym i nam rozkoszować się tym, co zachwycało naszych przodków.
Jednym z takich terenów zielonych jest park w Branicach. Obszar parku zajmuje około 6,3 ha. Posiada kształt zbliżony do kwadratu i ma układ tarasowy. Górny taras położony jest na prawie równym terenie. Taras dolny posiada wyraźny spadek w kierunku stawu, który obecnie jest zamulony i zarośnięty szuwarami i wierzbami. Na dolnym tarasie znajdują się działki uprawne.
Górny taras popularnie nazywa się parkiem. Porośnięty jest on drzewami i niewielką ilością krzewów. W parku rośnie około 20 gatunków drzew. Najmłodsze i najliczniej reprezentowane są robinie. Prawdopodobnie są to samosiewki, gdyż rosną w sposób przypadkowy psując pierwotną kompozycję parku krajobrazowego. Pozostałe drzewa to lipy, jesiony, kasztanowce, topole białe oraz kilka starych, ponad stuletnich grabów, wchodzących w obręb alei, która prawdopodobnie jest śladem pierwotnego ogrodu włoskiego. W parku brakuje rzadkich gatunków drzew. Ciekawsze okazy, w tym drzewa iglaste zostały wycięte po 1947 roku. Na terenie parku znajduje się jeden pomnik przyrody, jest to okazała lipa drobnolistna. Rośnie w północnej części parku za dworem.
Park w Branicach, na przełomie wieków, zmieniał swoje oblicze. Można wyróżnić 3 fazy rozwojowe. Pierwsza z nich to faza przypadająca na wiek XVII. Powstał wtedy ogród geometryczny włoski. Druga faza przypada na wiek XIX i jest to czas kiedy geometryczny ogród zostaje przekształcony w park krajobrazowy. Trzeci okres, początek XX wieku, to czas niewielkich zmian wprowadzanych przez kolejnych właścicieli majtku.
Renesansowy ogród w Branicach miał charakter włoskiego ogrodu wielownętrzowego tarasowego, w odmianie "szerokiej". " Ogród szeroki" to pochodna winnicy. Taki ogród położony był na jednym lub kilku, w przypadku Branic dwóch, tarasach. Właścicielami Branic byli wówczas Braniccy. W latach 1598-1605 Jan Branicki zatrudnił w Branicach artystów włoskich, którzy dokonali przebudowy, istniejącego już dworu na styl renesansowy. Możliwe, że właśnie w tym czasie powstał też ogród. Analiza mapy z 1848, czyli tzw. katastru, pozwoliła na przeprowadzenie teoretycznej rekonstrukcji pierwotnego ogrodu branickiego. Na wyższym tarasie znajdowała się część ozdobna oraz sad. Obie te części oddzielone były od siebie aleją grabową. Część ozdobna podzielona była na 9 części tzw. kwater, kształtem zbliżonych do kwadratu. Każdy z kwadratów otoczony był niskim żywopłotem z bukszpanu a w ich wnętrzach znajdowały się rozmaite rodzaje kwiatów i ziół. Na niższym tarasie znajdował się zapewne ogród warzywny.
Drugą fazę ogrodu w Branicach należy powiązać z budową nowego dworu. W tekstach źródłowych nie ma przekazów o dokładnej dacie budowy tego obiektu. Czas powstania dworu datuje się na przełom XVIII i XIX wieku, kiedy to właścicielami Branic zostali Badeni. Wtedy też prawdopodobnie został przeprojektowany ogród. Formy geometryczne zostały wyparte przez zapoczątkowane w XVIII wieku układy parku swobodnego. Park w Branicach otrzymał formę parku swobodnego w odmianie "arkadyjskiej". Kompozycję parku krajobrazowego można odczytać ze wspomnianego wcześniej planu katastralnego. W istniejący obrys ogrodu geometrycznego wprowadzono nowe ścieżki. Aleja grabowa, która oddzielała dawne wnętrze ogrodu ozdobnego od sadu przejęła funkcję "dzikiej promenady". Dolny taras zachował dawną funkcję ogrodu użytkowego, gdzie znajdowały się kwatery z drzewami owocowymi, warzywami i kwiatami.
Nowa kompozycja związana była z budynkiem dworu, przed którego frontem od strony południowej, założono dziedziniec. Po wschodniej i zachodniej stronie dziedzińca wybudowano dwie oficyny. Między dziedzińcem a stawem rozpościerała się łąka.
Na krawędzi górnego tarasu, przy wschodniej granicy założenia, znajdował się budynek oranżerii. Obie oficyny i oranżeria istniały do lat 60-tych XX wieku.
Początek XX wieku to czas ostatnich zmian ogrodu branickiego. Stan parku w tym okresie można zrekonstruować na podstawie mapy austriackiej z 1914 roku. W obrębie dziedzińca uformowany był okrągły klomb. Przed dworem, po jego północnej stronie, znajdowała się prostokątna rabata kwiatowa, ramowana bukszpanem. Od północy, wzdłuż obecnej drogi dojazdowej rósł strzyżony żywopłot. Aleja grabowa nadal istniała, ale część parku gdzie pierwotnie znajdował się sad, była zaniedbana. W latach późniejszych, gdy właścicielami majątku byli Starzewscy, powstał ceglany mur ograniczający park od wschodu, oraz kapliczka. Stan taki trwał do roku 1947, kiedy to nastąpiło wywłaszczenie Branic. Od tego czasu teren parku nie był konserwowany.
Obecnie właścicielem parku i znajdujących się na jego terenie budynków, jest Muzeum Archeologiczne, które stara się utrzymać swoje dobra w należytej kondycji nie tracąc nadziei na to, że w przyszłości uda się przywrócić parkowi dawny blask.
Karolina Starczewska
Fot. Karolina Starczewska