Z archeologią po sąsiedzku
Dodane przez Administrator dnia 21/05/2022 18:47:49
Nowa Huta została wybudowana na potrzeby komunistycznej propagandy jako wzorcowe socrealistyczne miasto. Jej budowę rozpoczęto w 1949 roku, a przeznaczona była dla pracowników powstającego kombinatu metalurgicznego - ówczesnej Huty im. Lenina. Te zakłady przemysłowe, największe w okolicach Krakowa, powstały w 1954 roku.
Jednak teren Nowej Huty nie wszystkim kojarzy się z XX wiekiem. Dla archeologów to przede wszystkim obszar obfitujący w stanowiska archeologiczne. Żyzne gleby zachodniomałopolskich wyżyn lessowych i łatwy dostęp do rzek spowodowały, że od kilku tysięcy lat było to miejsce intensywnie zasiedlane i wykorzystywane gospodarczo przez człowieka. Znamy stąd około 140 stanowisk archeologicznych. Jest to również jeden z lepiej przebadanych wykopaliskowo obszarów w Polsce, a to dzięki badaniom prowadzonym w latach 50. i 60. pod budowę huty i całej towarzyszącej jej infrastruktury.
Lata pięćdziesiąte, sześćdziesiąte i siedemdziesiąte XX wieku to okres największego nasilenia prac wykopaliskowych w Krakowie Nowej Hucie. Były to największe wówczas wykopaliska w Polsce i jedne z największych w Europie. Wyniki tych badań zmieniły postrzeganie roli, jaki ten obszar odegrał w pradziejach. W Cle, w 1950 roku, odkryto piece garncarskie z okresu wpływów rzymskich oraz ślady osadnictwa z innych epok. W Wyciążu znaleziono kolejny piec, ale tym razem z okresu lateńskiego. Badania w Wyciążu stały się sławne także dzięki odkryciu skarbu narzędzi żelaznych, pochodzących ze schyłku I tysiąclecia p.n.e. W Mogile, w miejscu gdzie później stanął Szpital im. Stefana Żeromskiego, przebadano osady z okresu lateńskiego, wpływów rzymskich i wczesnego średniowiecza, dokonano niezwykłego odkrycia. Były to foremki mennicze ze śladami elektronu, świadczące o istnieniu tu celtyckiej mennicy. Jednym z bardziej spektakularnych odkryć w Pleszowie było znalezienie naczynia wypełnionego srebrnymi przedmiotami - ozdobami, monetami i lanymi kawałkami srebra, ukrytego w ziemi w XI wieku. Z kolei w Zesławicach odkryto jedną z najstarszych nekropoli wczesnochrześcijańskich.
W latach siedemdziesiątych zakończono największe inwestycje związane z budową kombinatu i części mieszkaniowej. Badania terenowe prowadzone były nadal, lecz na mniejszą skalę. W latach 1994 i 1995 podczas badań wykopaliskowych w Wyciążu odkryto relikty chaty z VII w n.e. z drewnianymi dranicami, dzięki którym można było zbadać dokładną datę ścięcia drzew użytych do budowy.
W ostatnich kilku latach teren Nowej Huty na nowo stał się wielkim placem badań archeologicznych, a to za sprawą wschodniej obwodnicy Krakowa, będącej częścią budowy drogi ekspresowej S7. Stanowisko w Zesławicach nr 63 okazało się wyjątkowo bogate w znaleziska różnych epok. Przebadano, znane wcześniej z badań na niewielka skalę, unikatowe cmentarzysko, gdzie już w XI lub XII wieku chowano zmarłych w obrządku chrześcijańskim. Odkryto także bogate osadnictwo z epoki neolitu (kultury ceramiki wstęgowej rytej, lendzielskiej, pucharów lejkowatych, badeńskiej) i z epoki brązu (głównie kultury mierzanowickiej i łużyckiej). Położone w niedalekiej odległości stanowisko 39 w Krzesławicach również obfitowało w interesujące znaleziska. Archeolodzy przebadali tu pozostałości po jamach osadniczych, datowanych głównie na epokę neolitu (kulturę lendzielską i malicką) i epokę brązu (głównie kulturę mierzanowicką i trzciniecką). Szczególnie interesujące okazały się bardzo głębokie jamy zasobowe o kolistym kształcie, rozszerzające się stopniowo w kierunku dna, gdzie znajdowały się pochówki ludzkie. Przeważnie zmarły położony był na boku z podkurczonymi nogami. Na podstawie odkrytych w tych jamach zabytków, takich jak ceramika i toporki kamienne, obiekty te są łączone z epoką brązu. Na obszarze stanowiska zarejestrowano także nawarstwienia związane z budową istniejącego tutaj do dziś schronu amunicyjnego oraz linię okopów powstałą w czasie II Wojny Światowej.
Stanowiska w Zesławicach i Krzesławicach to tylko przykładowe dwa, znane bliżej autorce artykułu, miejsca badań archeologicznych na trasie wschodniej obwodnicy Krakowa. Zaznaczyć należy, że budowa ta przyniosła liczne archeologiczne odkrycia i wniosła wiele nowych informacji w i tak bogatą prahistorię Nowej Huty.
Małgorzata Byrska-Fudali
Badania wykopaliskowe w 2021 i w 2022 roku w Zesławicach, stan. 63 i w Krzesławicach, stan. 39.
Fot. Tomasz Fudali