Książki nowohuckie – Karły pod krzyżem
Dodane przez Administrator dnia 12/03/2022 10:29:58
W ostatnich dniach do rąk czytelników trafiła książka Wojciecha Paduchowskiego „Karły pod krzyżem. Nowohucki Kwiecień `60”. To najbardziej obszerne i znakomicie udokumentowane opracowanie poświęcone nowohuckim wydarzeniom z kwietnia 1960 roku, znanym jako walka o krzyż w Nowej Hucie.
Autor we wstępie do swojej książki napisał, że jego praca „stanowi opis wydarzeń związanych z obroną nowohuckiego krzyża i wybuchem zamieszek ulicznych na tym tle, a także refleksje nad nimi. W ich centrum znajduje się krzyż, który będzie punktem odniesienia dla naszych rozważań. Choć nie jest to książka religijna, lecz historyczna, tonie sposób pominąć w niej tak ważnego aspektu, jakim jest religijność człowieka czy społeczności, w tym przypadku – nowohuckiej. Opis i analizę zaprezentowano na podstawie historycznych badań socjologicznych oraz własnych poszukiwań źródłowych.
Nowa Huta stanowiła – i nadal stanowi – niezwykłe laboratorium, fenomen, idealnie poddający się badaniom z różnych zakresów nauk, poczynając od historii, kulturoznawstwa, antropologii kultury, demografii i socjologii,a kończąc na urbanistyce i architekturze. Autor niniejszej pracy czerpał twórczo z dorobku wszystkich, którzy wcześniej zajmowali się tym fenomenem”.
Wojciech Paduchowski jest doktorem nauk humanistycznych, pracownikiem Biura Badań Historycznych Oddziału IPN w Krakowie. W swojej, liczącej 576 stron monografii, przybliżył kontekst historyczny wydarzeń nowohuckich w poszczególnych rozdziałach opisując rządy Władysława Gomułki i relacje między jego ekipą a Kościołem. Dokonał charakterystyki społeczeństwa Nowej Huty – z uwzględnieniem nowohuckiej rodziny i jej religijności, przedstawił starania o budowę kościoła w latach 19560-1960, a także działalność Komitetu Budowy Kościoła przy parafii Nowa Huta – Bieńczyce. Kolejne rozdziały zostały poświęcone przygotowaniom władz do operacji usunięcia krzyża, jego obronie i walkom ulicznym, jakie wówczas miały miejsce. Ważną częścią pracy, opartą na materiałach źródłowych, jest opis konsekwencji walk, przedstawienie bohaterów i świadków tamtych wydarzeń, charakterystyka represji jakie dotknęły mieszkańców, w tym opis nowohuckich procesów sądowych. Dla badaczy dziejów Nowej Huty szczególnie interesujące są materiały, które wcześniej nie były znane. Dzięki kwerendzie m.in. w archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, w dwóch kolejnych rozdziałach Autor zaprezentował wyroki jakie zapadły w nowohuckich procesach oraz nazwiska adwokatów broniących oskarżonych mieszkańców w tych procesach. Niewątpliwym i dodatkowym walorem pracy Wojciecha Paduchowskiego jest bogaty materiał archiwalnych fotografii z omawianego okresu, a wśród także zdjęć wcześniej nieznanych.
„Karły pod krzyżem. Nowohucki Kwiecień `60”, to książka niezwykle ważna zarówno dla wszystkich historyków zajmujących się historią najnowszą, czy historią Kościoła, ale także dla wszystkich zainteresowanych historią Nowej Huty.
Na koniec (podążając za Autorem) wypada wyjaśnić Czytelnikowi, skąd wziął się tytuł książki. Otóż, jak wyjaśnia Wojciech Paduchowski, „Karły” to kryptonim specjalnej sprawy operacyjnej założonej przez komórkę Służby Bezpieczeństwa w Nowej Hucie. W jej ramach funkcjonariusze mieli za zadanie rozpoznać organizatorów zajść nowohuckich i sprawić, aby stanęli przez obliczem „socjalistycznego wymiaru sprawiedliwości”. Oczywiście samo określenie użyte przez SB miało charakter prześmiewczo-pogardliwy.
Publikację zamyka Aneks zawierający dwadzieścia wybranych dokumentów źródłowych dotyczących sprawy nowohuckiego krzyża.
(f)


Wojciech Paduchowski, Karły pod krzyżem. Nowohucki Kwiecień `60, IPN. Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu, Kraków 2021, stron 576.