[2023.12.15] Na wigilię karp zatorski
Dodane przez Administrator dnia 14/12/2023 18:27:39
Nic bardziej nie kojarzy się z tradycyjną polską wieczerzą wigilijną jak tradycyjny opłatek i… karp na stole. A skoro o karpiach mowa, to do najsmaczniejszych należy karp zatorski. I o nim właśnie chciałbym w tym przedświątecznym czasie co nieco opowiedzieć.
Po pierwsze, nie każdy wie, że karp zatorski jest produktem wpisanym na listę produktów tradycyjnych. Sam wpis został dokonany 28 lutego 2007 roku. Karp zatorski został wpisany do kategorii „Produkty rybołówstwa” - a jako region pochodzenia tego „produktu” podane zostało województwo małopolskie. Bo produkcja karpia zatorskiego prowadzona jest na terenie trzech sąsiadujących ze sobą gmin położonych w zachodniej części województwa małopolskiego. Są to: gmina Zator, gmina Przeciszów położone w powiecie oświęcimskim oraz gmina Spytkowice położona w powiecie wadowickim. Gminy te od 2003 r. wspólnie realizują projekt „Dolina Karpia”. Obszar geograficzny produkcji karpia zatorskiego obejmuje łącznie 134 kilometry kwadratowe, przy czym w największym stopniu produkcja prowadzona jest na terenie Gminy Zator.
Jak wiemy, połowami ryb na terenach Polski zajmowano się od zamierzchłych czasów, natomiast pierwsze ślady celowej gospodarki hodowlanej ryb oraz zakładania stawów pochodzą z IX wieku. Umacnianie się chrześcijaństwa w XII i XIII wieku przyczyniło się do rozwoju rolnictwa, zaczęło wtedy powstawać wiele stawów rybnych tzn. „rybników”, głównie w dorzeczach górnej Wisły i Odry. Swoje zasługi w tej materii mieli także znani nam z Mogiły cystersi. Dobre warunki topograficzne pozwalały na budowę głębokich stawów zwanych również „sadzawkami” lub po łacinie „piscina”, w których przetrzymywano wszystkie ryby napuszczone z pobliskiej rzeki. Ryby przebywały w jednym stawie parę lat, przechodziły w nim swój cykl rozwojowy. Dopiero po pięciu, siedmiu latach osiągały odpowiednią wielkość i wartość konsumpcyjną.
Pierwsze pisane informacje o karpiu pochodzą z kronik Jana Długosza, który opisuje herby rodowe rycerzy walczących w bitwie pod Grunwaldem. Obok innych ryb wymienia również karpie. W herbie rodu Korczbok występują trzy karpie, zaś Andrzej Zborowski w 1505 r. wymienia Mikołaja Jaxicz Zimlińskiego herbu Karpie. Również o karpiach jest wzmianka w księgach rachunkowych z 1399 r. należących do Zakonu Krzyżackiego.
Nie posiadamy co prawda wiadomości, kto sprowadził i upowszechnił hodowlę karpi na ziemiach Polskich, ale mamy natomiast pewne informacje co do tego, kiedy zaczęto budować stawy rybne i kiedy rozpoczęła się planowa gospodarka stawowa. W Polsce planowy chów udomowionego karpia lustrzenia zapoczątkowano co najmniej w połowie XII wieku. Wzmianki dotyczące hodowli karpia znajdujemy m.in. w opracowaniach źródłowych Stanisława Krzyżanowskiego i Bolesława Ulanowskiego, a także w rękopisie kapituły katedry krakowskiej z roku 1450.
Jakub Kleń