Na stromym wzniesieniu przy ul. Jeziorko w Ruszczy wznosi siê gotycki ko¶ció³ pod wezwaniem ¦wiêtego Grzegorza Wielkiego. Zbudowana z czerwonej ceg³y ¶wi±tynia nie jest jednak pierwszym chrze¶cijañskim ko¶cio³em stoj±cym w tym miejscu. Ju¿ w 1299 roku kroniki wspominaj± o rektorze ¶wi±tyni w tej miejscowo¶ci. Nie dziwi to w zestawieniu z faktem, ¿e to w³a¶nie Ruszcza by³a w ¶redniowieczu gniazdem rodzinnym mo¿nego i zas³u¿onego dla Ma³opolski rodu Gryfitów. Wielcy dostojnicy zapewne chcieli mieæ w swych w³o¶ciach ko¶ció³ i chrze¶cijañskich kap³anów.
Wzmianki zamieszczone w ¶redniowiecznych kronikach potwierdzi³y siê w 2003 roku kiedy to podczas wykopalisk archeologicznych odkryto fundamenty kamiennej budowli, która powsta³a na kilka wieków przed wzniesieniem ko¶cio³a, który mo¿emy ogl±daæ obecnie.
Z najstarszej chrze¶cijañskiej ¶wi±tyni w Ruszczy zachowa³y siê tylko niewielkie fragmenty, dlatego trudno by³o okre¶liæ czas jej powstania. Jednak pomiary kamiennych bloków, tak zwanych ciosów, z których zosta³a wymurowana wskaza³y, ¿e z takiego samego budulca postawiono romañski ko¶ció³ pod wezwaniem ¦wiêtego Wojciecha na krakowskim Rynku, romañsk± katedrê na Wawelu oraz mury romañskiego klasztoru w Tyñcu. Wszystkie wymienione budowle powsta³y w czasach schy³ku XI – pocz±tku XII wieku. Zapewne z tego samego okresu pochodz± równie¿ odkryte w Ruszczy pozosta³o¶ci pierwszego ko¶cio³a. Prawdopodobnie wznios³a go ta sama ekipa budowniczych, która wymurowa³a wymienione ko¶cio³y i klasztor.
Kto z mo¿nych Gryfitów móg³ zleciæ budowê ¶wi±tyni, wy³o¿yæ ¶rodki na jej wzniesienie i utrzymanie? Nie wiemy dzi¶, niestety, kto by³ jej fundatorem. Niektórzy badacze uwa¿aj±, ¿e móg³ to byæ znany ze ¶redniowiecznych kronik Jaksa Gryfita fundator klasztoru norbertanek na krakowskim Zwierzyñcu oraz klasztoru bo¿ogrobców w Miechowie, uczestnik wyprawy do Ziemi ¦wiêtej, dobrodziej licznych polskich klasztorów. Teoria taka jest bardzo kusz±ca, jednak pamiêtaæ nale¿y, ¿e cz³owiek ten ¿y³ w latach oko³o 1120 – 1176 i byæ mo¿e urodzi³ siê, lub by³ jeszcze dzieckiem w czasach, gdy budowano ko¶ció³ w Ruszczy.
Jak wygl±da³ pierwszy ko¶ció³ stoj±cy na wzgórzu w Ruszczy? Wzniesiony z bia³ych bloków wapienia by³ mniejszy od obecnej ¶wi±tyni. Odkryte naro¿niki jego nawy wskazuj±, ¿e jej szeroko¶æ wynosi³a oko³o 8 metrów. Najprawdopodobniej ruszczañska ¶wi±tynia by³a bardzo podobna do ko¶ció³ka pod wezwaniem ¦wiêtego Wojciecha na krakowskim Rynku i tak te¿ mo¿emy j± sobie wyobra¿aæ.
Co spowodowa³o, ¿e nie przetrwa³a do naszych czasów, a na jej miejscu stoi znany nam ceglany ko¶ció³ gotycki? Mo¿e stara, pochodz±ca z XI/XII wieku ¶wi±tynia by³a po prostu za ma³a dla potrzeb parafii, która na pocz±tku XV wieku liczy³a wiêcej wiernych ni¿ w czasach budowy kamiennego ko¶ció³ka? Dlatego zosta³ on rozebrany, by ust±piæ miejsca przestronniejszej ¶wi±tyni? Jednak badania pochodz±cych ze starszego ko¶cio³a ciosów wapiennych, wykorzystanych powtórnie jako budulec w najni¿szych czê¶ciach ceglanej wie¿y wskazuj± tak¿e na inn±, dramatyczn± wersjê koñca istnienia starego ko¶cio³a. Na wielu spo¶ród tych ciosów widaæ ró¿owe ¶lady powsta³e w wyniku dzia³ania ognia. Najstarsza ¶wi±tynia mog³a wiêc sp³on±æ. W chwili obecnej nie wiadomo czy spali³a siê w trakcie jaki¶ walk, czy te¿ w czasie jednego z licznych po¿arów, jakie nawet w czasie pokoju zdarza³y siê czêsto w zabudowanych drewnianymi chatami ¶redniowiecznych wsiach.
Decyzjê budowy nowego ko¶cio³a podj±³ na pocz±tku XV wieku kolejny mo¿ny przedstawiciel rodu Gryfitów, ale o tym w nastêpnym odcinku.
Ewa Kubica-Kabaciñska
Fot. Janusz Bober
Fragment kamienno-ziemnego fundamentu najstarszego ko¶cio³a w Ruszczy odkryty w czasie wykopalisk archeologicznych.
Ten serwis u¿ywa cookies i podobnych technologii (brak zmiany ustawienia przegl±darki oznacza zgodê na to)Prezentowane na stronie internetowej informacje stanowi± tylko czê¶æ materia³ów, które w ca³o¶ci znale¼æ mo¿na w wersji drukowanej "G³osu - Tygodnika Nowohuckiego".
